Seçim gündeminin ısındığı süreçte kur maliyeti tüketiciye yansıtılmayınca santraller üretimi kıstı. Sistem zincirleme etkiyle kilitlenince ‘Ya yüzde 40’ları aşan zam yapılacak. Ya da tüketimi dengelemek için bölgesel kesintiler devreye girecek’ değerlendirmeleri yapıldı.
Küresel piyasada kömür fiyatları dolar bazında artışa geçti. Türkiye’deki yüksek kur da çarpan etkisi yapınca ithal kömürle elektrik üreten santrallerin maliyetleri katlandı. Elektriğin santralden çıkış fiyatı 2019’da 266 kuruş seviyesindeyken bu ay 622 kuruşa ulaştı. Rakam dün ise 818 kuruşa kadar fırladı. İthal kömürdeki artış nedeniyle alımı durduran santraller ise ya üretimi kıstı ya da piyasadan çekildi. Üretim ihtiyacı karşılayamaz hale geldi.
BÖLGESEL KESİNTİLER ‘ARIZA’ DEĞİL TÜKETİMİ KISMA PLANI
Dikkat çeken tablo, elektrik üretiminin yüzde 20’sini kömürden karşılayan Türkiye’de yeni krizi tetikledi. Dolarda her gün yeni rekor da sorunun büyüyeceğini gösterdi. Gelinen noktada sistem çıkmaza girerken faturalara yüksek zam seçeneği denkleme dahil oldu. Belirli bölgelerde yaşanmaya başlanan saatlik elektrik kesintilerinin ardında üretimdeki kaybın olduğu savunuldu. Bu şekilde tüketimin kısılarak azalan üretime geçici çözüm arandığı dile getirildi.
Faturalar katlanacak
2019’da santralden 266 kuruşa çıkan elektrik kayıp kaçak, iletim gibi kalemlerin eklenmesiyle evlere 600 kuruştan satılıyordu. Santral fiyatı bu ay 622 kuruşa çıktı. Dün ise üreticideki fiyat 818 kuruşa kadar yükseldi. Bu seviyeyle vatandaşın faturası iki yıl öncesine göre en az iki kat fazla gelecek.
Elektriği kur çarptı sistem çöktü
Kömür fiyatlarında sert artış devam ediyor. Türkiye’de ise ithal ağırlıklı olan kömür sanayisini bir de kur vurdu. İthal kömürden üretim yapan elektrik santrallerinin de maliyetleri yüzde 100’ün üzerinde arttı. Geçen yıl 70 dolara alınan kömür bu yıl 200 dolara çıktı. Kur artışından dolayı gerçekleşen maliyetler karşısında ithal kömürden elektrik üretimi yapan santraller şalteri indirdi. Hem kur hem de ithalat faturası artınca santraller kapanmaya başladı.
Pandemiyle birlikte baş gösteren enerji krizi Türkiye’yi de kur baskısıyla birlikte markaj altına aldı. Özellikle kara elmas olarak bilinen kömür fiyatlarının artması hem vatandaşı hem de elektrik üretim santrallerini vurdu.
Kömür fiyatları rekor seviyelere imza atarken, kış ayının da gelmesiyle birlikte fiyat tahminleri sürekli yukarı doğru çıkıyor. Türkiye elektrik üretiminin büyük bir kısmını hala kömürden yaparken, bu üretim tamamen ithalata dayalı.
2020 yılında elektrik üretiminin yüzde 20,5’i ithal kömürle yapılırken, 2021 Ağustos döneminde ithal kömür kaynaklı üretim yüzde 16,9’a kadar düştü.
Ekim ayının ilk 15 günü itibarıyla ise bu oran yüzde 10,1 seviyesinde. 3 farklı döneme bakıldığın bu düşüşün kur kaynaklı olduğu görülüyor.
2020 yılında kur ortalaması 6.91 TL seviyesindeyken, 8.30 seviyelerine kadar çıktı. Dün bakıldığında ise yeniden rekor seviye olan 9.30 seviyeleri görüldü. Daha önce elinde stok olan elektrik üretim tesisleri eski kurdan alınan kömür stoklarının bitmesiyle birlikte çarkları yavaşlattı. Yüksek kurdan ithal kömür almak istemeyen üreticiler deyim yerindeyse şalterleri indirdi.
Böylece ithal kömürden elektrik üretimi en düşük seviyeye indi. Geçen yıla kadar ithal kömürü 60-70 dolar aralığından alan elektrik üreticisi bu yıl yaklaşık 180-200 dolar aralığından kömür ithal etmek zorunda kaldı. Bu fiyatlar son yılların en büyük krizi olarak değerlendirildi.
Öte yandan uzmanlar artan fiyatlar hakkında da yorumlarda bulundu. Son 1 ayda gübrenin yüzde 80 zamlandığını ifade eden uzmanlar ithal kömürün de son 1.5 ayda 2 bin 200 liradan 3 bin 200 liraya çıktığını anlattı. Geçen sene ithal kömür tonunun bin 400 lira olduğu görülürken, fiyat artışının yüzde 100’ün üzerinde olduğu kaydedildi.
Bu yüzden uzmanlar doğal gaz ve elektriğe yüzde 50 zam gelebileceğinin altını çizdi. Bu artışların enflasyona da yansıyacağını anlatan ekonomistler de TÜİK’e göre şu anda enflasyonun yüzde 19,58 olduğunu hatırlattı. İnşa ve inşa öncesi aşamalarda olan kömür termik santrali sayısı ve kapasitesine bakıldığında Çin 238/260.017 MW, Endonezya 63/30.264 MW, Hindistan 51/55.113 MW, Vietnam 21/28.000 MW, Türkiye’nin ise 17/13.600 MW kapasiteli tesisi bulunuyor.
‘VATANDAŞA KARA KIŞ PİYANGOSU’
CHP Genel Başkan Yardımcısı Ahmet Akın “Resmi verilere göre, kömürde 10 ay içinde yaşanan artış yüzde 30. Henüz kış gelmeden kömüre zam yapmak insafsızlıktır, vicdansızlıktır” dedi. Akın “Karakışa hazırlık yapan vatandaşlarımız, bir de enerji buhranıyla boğuşuyor. Elektrik ve doğal gazdaki fiyat artışları kömürü de teğet geçmedi. AK Parti iktidarının ‘fedakarlığı’, kömüre de zam olarak yansıdı. Enerji Bakanı ne diyor? ‘Artışları vatandaşlarımıza yansıtmamaya çalışacağız’ diyor. ‘Yeni bir zam yapmayacağız’ demiyor. Gelecek zamların hazırlığını yapıyor.Yerli kömür fiyatındaki artış dahi, vatandaşa fedakarlığın değil zamların reva görüldüğünü açık net gösteriyor. TKİ’nin resmi verilerine göre, özellikle kırsal bölgelerde ısınma amacıyla kullanılan yerli kömür fiyatındaki artışlar ortada. İktidar, kış ortası kömüre zam yaparak vatandaşımızı müşteri olarak gördüğünü gösterdi. Henüz kış gelmeden kömüre zam yapmak insafsızlıktır, vicdansızlıktır. Üstelik zamlanan kömürler TKİ tarafından üretilen ve satılan yerli kömürlerden oluşur. Vatandaşın temel ihtiyacı olan ısınma, artık lüks oldu. İktidarın yapacağı şudur Genel Başkanımızın önerdiği ‘Karakış Fonu’ derhal hayata geçirilmelidir. Isınma amaçlı kömür kullanan vatandaşımıza yapılan bu zamlar da derhal geri çekilmelidir” ifadelerini kullandı.
ZİRVEYE ÇIKAN DOLAR KARŞISINDA SEPETTE DE REKOR
Geçtiğimiz hafta 9.27 ile rekor seviyeye çıkan USD/TRY kuru, yeni haftaya da yükselişle başladı ve son saatte 9.2955 ile yeni zirveyi gördü.
EUR/TRY 10.7630, GBP/TRY 12.77 ve CHF/TRY 10.05 ile yeni tarihi seviyeleri gördü. Bu hafta yapılacak PPK toplantısı yurt içinde takip edilecek en önemli gelişme olurken piyasalardaki beklentiler de farklı. Geçen hafta başında Kavcıoğlu’nun meclis komisyonunda yaptığı açıklamalar ve hemen ardından Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sınır ötesi operasyon olasılığını artıran açıklamalarıyla kur 9.0 seviyesini aşarak tüm zamanların zirvesini gördü.
Son bir haftada her gün yeni rekor seviyeye çıkan dolar duru, Cuma günü 9,28’i test etmişti, kur bugün ise 9.3070 ile yeni rekor seviyeyi gördü. Aynı dakikalarda EUR/TRY kuru da 10.79’u aşarak rekor tazeledi ve sepet kur da 10,0 seviyesini aşarak rekor kırdı. Bugün küresel piyasalarda tüm gelişen ülke paraları dolar karşısında düşüş yaşıyor ve günlük bazda rand, peso, ruble ve lira en çok düşenler olarak öne çıkıyor. TL’nin gün içi kaybı çok fazla değil, fakat gelinen seviye teknik olarak rekor.
18 KURUŞLUK KW FİYATI 81 KURUŞU GEÇTİ
Elektrikte sert fiyat artışları rakamlara da yansıdı. Enerji Piyasaları İşletme (EPİAŞ) verilerine göre, Nisan 2020’de 1 KW 18,43 kuruş olan elektrik fiyatı, 2021 Nisan’da 31,39 kuruşa çıktığı görülüyor. İthal kömüre dayalı artış oldukça fiyatlarında da yükseldiği grafikle ortada. Ekim ayında 62,27 kuruş olan elektrik toptan dağıtım fiyatı dün itibarıyla 81 kuruşun da üzerine çıktı. Fiyatların her ne kadar 60 kuruşa oturduğu bildirilse de 81 kuruşa çıkan fiyatlar sürpriz oldu.
ÜRETİM DÜŞTÜ KESİNTİLER BAŞLADI
Elektrik dağıtım şirketleri de şimdilik düşen üretim karşısında yeni yollar aramaya başlıyor. Özellikle artan kesintilerin bu yüzden olduğunu uzmanlar da paylaşıyor. Kırsal kesimlerde belirli aralıklarla kesintilerin yaşanması aslında bu yüzden. İstanbul’un bile kenar mahallerinde çalışma adı altında kesintiler aslında rekor bir şekilde düşen üretim için alınan birer önlem gibi duruyor.
DOĞAL GAZ ÜZERİNDEN YÜZLER GÜLDÜ
2020 yılında toplam elektrik üretiminin yüzde 20,5’ini karşılayan ithal kömürcüler, ekim ayında bu oranı yüzde 10’un altına düşürdü. İthal kömür santralleri piyasadan çekilirken bunun yerini yerli kömürcüler ve ithal doğal gazcılar aldı. Ekim ayında doğalgaz santrallerinin payı yüzde 40,66’ya çıktı. Böylece uzun süre sonra elektrik üreticileri ithal kömür dışında ilk kez yüzleri güldü, kazanmaya başladı. Doğal gazda BOTAŞ ithalatı yapıyor ve daha ucuza santrallere veriyor. Geçen yıl spot piyasada pandemi etkisi ile 70 dolara kadara gerileyen gaz fiyatları artık bin doların üzerinde. Ama bu kez 25 yıllık boru hattı kontratları vasıtası ile Türkiye bu fiyat artışından o derece etkilenmedi.
‘OTOMATİK ZAM DÖNEMİ GELİYOR’
Elektrik Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Özdağ, 14 Ekim’de EPDK’nın Resmi Gazete’de yayınlanan kararı ile enerji bedeli hesaplamalarında değişiklik yapıldığını ve değişiklik ile ‘otomatik zam’ olarak nitelenebilecek bir uygulamaya geçildiğini söyledi. T24’e açıklamalarda bulunan Özdağ, elektrik faturalarının enerji bedeli, dağıtım bedeli, vergi ve fonlar olarak 3 kalemden oluştuğunu hatırlatarak ve faturalarda yüzde 52 payı oluşturan enerji bedelinin elektrik piyasasında nasıl belirlendiğini açıkladı. Özdağ “Bu hesap, 14 Ekim tarihine kadar piyasa takas fiyatının ortalamasının 2 katı olarak alınıyordu. 15’inden itibaren geçerli olan yeni hesaplamada piyasa takas fiyatının ağırlıklı ortalamasının 3 katı olarak belirlendi. 14 Ekim 2021 tarihine kadar piyasa takas fiyatının üst limiti 718 TL iken 15 Ekimde bu limit 1078 liraya çıkarıldı” dedi.
Piyasa takas fiyatının faturalara yansıyan bedelin yüzde 70’ini etkilediğini belirten Özdağ “İthal doğalgaz ve kömürle çalışan şirketlerin bir süredir Enerji Bakanlığı nezdinde lobi faaliyeti yürüttüğünü biliyoruz. 15 Ekim tarihli EPDK kararı bize şunu gösteriyor Enerji Bakanlığı, kömür ve doğalgaz lobilerinin baskısına boyun eğmiş hem de o kadar sıkışmış ki Ekim ayının bitmesini bile beklememiş. Hesaplama yönteminde de 2 kattan 3 kata çıkartarak da aslında bir anlamda elektrik zammını da otomatiğe bağlamış durumda” diye konuştu
Kaynak:Karar
