İşsizlik maaşı almak artık hayal!

Print

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ocak ayında işsizlik oranını yüzde 11.4, işsiz sayısını da 3 milyon 859 bin kişi olarak açıkladı. TÜİK’in “atıl işgücü oranı” olarak açıkladığı geniş anlamda işsizlik oranı yüzde 22.9 oldu. Geniş anlamda işsizlerin sayısı ise 8 milyon 459 bin kişiye ulaştı.

Türkiye İş Kurumu’nun (İŞKUR) verilerine göre, pandemi döneminde ayda 200 bin kişinin altına düşen işsizlik ödeneği alan kişi sayısı bu yıl ocak ayında 483 bin 654’e çıktı. Pandemiden önceki 2020 Ocak ayında işsizlik ödeneği alanların sayısı ise 610 binin üzerindeydi.

Resmi işsizlerin yüzde 13’ü işsizlik ödeneği alan kişilerden oluştu. Başka bir ifadeyle 8 resmi işsizden 1’i işsizlik ödeneği aldı. Geniş anlamda işsiz sayısı itibarıyla ise ocak ayında sokaktaki her 17 işsizden sadece 1’i işsizlik ödeneği alabildi.

Pandemi dolayısıyla, işsizlik ödeneği alanların resmi işsiz sayısına oranı geçen yıl nisan – mayıs aylarında yüzde 4’e kadar düşmüştü. Bu düşüşte, o tarihte kısa çalışma ödeneğinin ve işten çıkarma yasağının devam ediyor olması etkili oldu.

Her ne kadar işsizlik ödeneği alanların sayısı geçen yıla göre artsa da özellikle ücretsiz izin uygulaması işsizlik ödeneği alanların sayısını bir süre daha olumsuz etkilemeye devam edecek. İşsizlik ödeneğine hak kazanabilmek için son 3 yılda en az 600 prim günü çalışmak gerekiyor. Ücretsiz izin döneminde sigorta primi yatırılmadığı için 3 milyonu aşkın kişi 600 prim gününü tamamlamadan işsizlik ödeneğine hak kazanamayacak.

Türkiye, işsizlik ödeneğine erişimin en zor olduğu ülkelerden biri. OECD ülkeleri arasında İtalya ve Portekiz ile birlikte işsizlik ödeneğinin en zor alındığı 3 ülke arasında yer alıyor.

Kanuna göre, işsizlik ödeneği alabilmek için son 3 yılda en az 600 gün prim ödemenin yanı sıra son 120 gün hizmet akdi ile çalışmak gerekiyor. Bu koşullar sağlansa bile işçinin kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalması koşulu aranıyor. İşverenler kıdem tazminatı ödememek için işçiyi ahlâk ve iyi niyet kurallarına aykırılığı gerekçe göstererek SGK’ya eski adıyla kod 29 ile bildirimde bulunuyor. Kod 29 ile bildirim yapılan işçi, işverence işten çıkartılmasına rağmen işsizlik ödeneği alamıyor.

İşçinin haklı bir nedenle iş akdini feshetmesi durumunda normalde işsizlik ödeneği alma hakkı bulunuyor. Fakat, işten çıkış bildirimini yapma yetkisi işverende. İşveren yine kıdem tazminatı ödememek için işçiyi kendi iradesi ile işten ayrılmış gibi gösteriyor. İşçi davayı kazandığında ödeneği alabiliyor ama bunun için yıllarca beklemesi gerekiyor.

İşsizlik ödeneğinin süresinin az olması da ödenek alanların toplam işsiz sayısına oranının düşük kalmasına yol açıyor. Son üç yılda 600 gün sigortalı çalışmış işsizlere 6 ay, 900 gün çalışmış olanlara 8 ay 1080 gün çalışmış olanlara da 10 ay işsizlik ödeneği veriliyor. OECD ülkelerinde işsizlik ödeneğinin süresi ortalama 24 ay civarında. Bu sürenin sonunda ise işsizlik yardımı veya sosyal yardım şeklinde destek sağlanıyor.

İşsizlik ödeneği, son dört aylık dönemdeki ortalama brüt ücretin yüzde 40’ı oranında bağlanıyor ve brüt asgari ücretin yüzde 80’ini aşamıyor.

2022 yılında brüt asgari ücret 5004 TL olarak uygulandığı için, işsizlik ödeneği en düşük 2001.60 TL, en yüksek 4003.2 TL. Ancak, bundan damga vergisi de kesildiği için işsizin eline geçen net ödenek tutarı 1986 TL ile 3973 TL arasında değişiyor.